W dniu 21 sierpnia 2024 roku odbyło się webinarium Rural Development Through Cooperatives: Experience from Poland, Ukraine, and Zambia (Rozwój obszarów wiejskich poprzez spółdzielnie: Doświadczenia z Polski, Ukrainy i Zambii)  zorganizowane przez International Cooperative Research Group z U.S. Overseas Cooperative Development Council (OCDC), Waszyngton, USA;  National Rural Electric Cooperative Association (USA) oraz Zakład Prawa Rolnego, Żywnościowego i Ochrony Środowiska UAM. Warto podkreślić, że spółdzielczość jest ruchem międzynarodowym, a na świecie jest ponad 3 miliony spółdzielni. Funkcjonują one niemal we wszystkich krajach świata.  

Wydarzenie otworzyła Dr Judith Hermanson​ Dyrektor International Cooperative Research Group​ U.S. Overseas Cooperative Development Council USA, która zaprezentowała kluczowe wyzwania dla spółdzielni na obszarach wiejskich na różnych kontynentach, w tym akcentując specyfikę rolnictwa niezbędnego dla produkcji żywności, nowe technologie i cyfryzację, problemy związane z transformacją energetyczną, zarządzanie w spółdzielniach, ograniczenia finansowe. Wspomniała także o rozwoju electric cooperatives (spółdzielni elektrycznych)  w USA, których jest ponad 900 w tym kraju. Ich działalność koncentruje się na wytwarzaniu, przesyłaniu i dystrybucji energii elektrycznej w 47 stanach USA, obsługując ponad 40 milionów mieszkańców tego kraju.

W dalszej kolejności referat na temat spółdzielczości na obszarach wiejskich w Polsce zaprezentowała prof. UAM dr hab. Aneta Suchoń, podkreślając, że w Polsce funkcjonuje ponad 10 tys. podmiotów spółdzielczych (w tym ponad 3,5 tys. na obszarach wiejskich) oraz akcentując ich znaczenie w rozwoju rolnictwa oraz  terenów wiejskich. Krótko nawiązała do historii, w tym do polskiej ustawy z 29 października 1920 r. o spółdzielniach, która była jedną z najbardziej nowoczesnych regulacji w Europie w okresie międzywojennym.  Szersze rozważania związane były z akcesją Polski do Unii Europejskiej i jej wpływie na rozwój nowych rodzajów spółdzielni (np. spółdzielczych grup producentów rolnych czy spółdzielni socjalnych) oraz uchwalenia dodatkowych regulacji prawnych dotyczących  tych podmiotów. Zaakcentowała, że  spółdzielnie biorą aktywny udział  nie tylko w zakresie wspierania działalności rolniczej, tworzenia miejsc pracy dla mieszkańców terenów wiejskich, reintegracji zawodowej i społecznej, budowy mieszkań czy usług bankowych, ale także transformacji energetycznej, produkując i korzystając z OZE. Wiele z tych podmiotów jest prosumentem w świetle ustawy o odnawialnych źródłach energii.  

Prawne uwarunkowania rozwoju spółdzielni energetycznych, a także energetyki obywatelskiej i rozproszonej były głównym tematem referatu Doktoranta UAM mgr Tomasza Marca. Rozważania koncentrowały się na znaczeniu,  procedurze zakładania i funkcjonowania spółdzielni energetycznych w Polsce, finansowania inwestycji OZE ze środków publicznych oraz przykładach z praktyki. Nawiązał także do nowych regulacji prawnych dotyczących obywatelskich społeczności energetycznych, które od 24 sierpnia 2024 r. mogą składać wnioski o wpis do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.

Następnie referat zaprezentował Pan Dr Andrew Bilochenko  z National Science Centre “Institute of Agrarian Economics” z Kijowa z Ukrainy. Na początku   krótko nawiązał do kwestii historycznych rozwoju spółdzielczości, ale w swojej wypowiedzi  skoncentrował się przede wszystkim na aspektach prawnych i ekonomicznych spółdzielni funkcjonujących   już w niepodległym państwie Ukrainy od 24 sierpnia 1991 roku.  Na obszarach wiejskich  działa obecnie ponad 2 tys. spółdzielni, np. spółdzielnie usług rolniczych (SOC), spółdzielnie mleczarskie, spółdzielnie owocowo-warzywne, spółdzielnie zbożowe, rolnicze spółdzielnie produkcyjne. Wskazał na regulacje prawne i problemy związane z rozwojem spółdzielni. Podkreślił, że wspólne działanie jest ogromnie ważna dla rolników indywidualnych, których w Ukrainie jest tylko ok. 27%. Ich znaczenie na rynkach rolnych jest słabe i trudne z uwagi na działalność dużych przedsiębiorców rolnych, zwanych agroholdingami. Pan Doktor poszerzył referat w zakresie potrzeby rozwoju spółdzielni w czasie i po zakończeniu wojny w Ukrainie, zwłaszcza spółdzielni producentów rolnych, spółdzielni socjalnych (na wzór spółdzielni powstałych w Polsce), spółdzielni energetycznych (co jest niezwykle ważne ze względu na zniszczenia infrastruktury energetycznej na Ukrainie) oraz spółdzielni mieszkaniowych (w celu wspólnej odbudowy budynków mieszkalnych i innych obiektów zniszczonych podczas wojny).

W dalszej części webinarium koncentrowało się na spółdzielniach w Zambii. Jest to kraj, w którym działalność rolniczą prowadzi dość duża liczna producentów rolnych zrzeszona często w spółdzielniach.  Funkcjonuje ponad  9,5 tys.  takich podmiotów z  ponad 1,57 miliona spółdzielcami.  Referat zaprezentowany został przez Panią Doreen Chipika Bwalya, Lusaka, z Zambii oraz Pana Frank Bergha z USA. Prelegenci przedstawili szerzej wyniki projektu, który realizuje NRECA International we współpracy z Rural Electrification Authority (REA), rządem Zambii oraz Zambia Electric Cooperative Development Program (ZECDP). ZECDP współpracuje z lokalnymi partnerami w celu rozwoju rentownych spółdzielni elektrycznych w społecznościach wiejskich, które będą odgrywać ważną rolę na rzecz rozwoju elektryfikacji i OZE w Zambii. Zaprezentowano przykłady zakładania i funkcjonowania spółdzielni elektrycznych w Zambii. Omówiono aspekty prawne i ekonomiczne, wskazując na nowe regulacje wspierające spółdzielnie, możliwości finansowania w formie dotacji na rozwój urządzeń elektrycznych i OZE . Podkreślono duże poparcie ze strony społeczeństwa oraz coraz większe zaangażowanie kobiet w rozwój spółdzielni, w tym elektrycznych w Zambii oraz innych krajach w Afryce.

Uwagi podsumowujące zaprezentowane zostały przez przedstawicieli  International Cooperative Research Group (ICRG, Waszyngton, USA), szczególnie dr hab. Barbarę Czachorską-Jones.

W webinarium wzięło udział wielu Naukowców z różnych krajów świata, w tym Argentyny, Brazylii, Bułgarii, Grecji, Hiszpanii, Kenii, Kanady, Nikaragui, Ukrainy, USA, Wielkiej Brytanii i wielu innych ośrodków badawczych  związanych ze spółdzielczością czy prawem rolnym.  Na koniec webinarium niektórzy z Uczestników przesłali pytania do Prelegentów.